به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، سامانه های پدافند هوایی را به طور اصولی به سه دسته کوتاه برد، میانبرد و دوربرد تقسیم بندی می کنند. دفاع از نقاط حساس یک کشور از جمله نیروگاه ها، پالایشگاه ها، کارخانجات، مراکز سیاسی و فرماندهی نظامی، پایگاه های هوایی و زمینی و دریایی بخشی از وظایف این سامانه ها است. اما دفاع از نیروهای عمل کننده در صحنه عملیات نیز یکی از نیازهای مهم است که توسط طراحان سامانه های پدافندی مورد توجه بوده است. نیازی که با توجه به عدم وجود چنین سامانه ای در زمان جنگ تحمیلی 8 ساله فشار زیادی بر نیروهای پدافند هوایی نهاجا وارد می کرد به طوریکه برای برپایی امکانات راه اندازی سامانه هاوک که تنها سامانه میانبرد موجود در کشور در عمده سالهای جنگ بود بکارگیری توان لجستیکی قابل توجهی را به دنبال داشت.
هرچند که دلاورمردان پدافند با هدایت های شهید ستاری نتایج چشمگیری را در عملیات های مختلف با بالا بردن تحرک آتشبارهای هاوک رقم زدند.
با توجه به اینکه امروزه حدود نیمی از تهدیدات هوایی علیه کشورمان در ارتفاع متوسط برآورد می شود، سامانه های پدافند هوایی میانبرد، در عمل به پرکاربردترین ابزار پدافند هوایی برای کشورمان تبدیل شده اند.
استفاده ترکیبی از سامانه های جدید و بومی نظیر شاهین و صیاد در کنار سامانه های قدیمی اما بهینه سازی شده و کاملاً به روز و متحول شده، روشی است که توسط طراحان راهبردهای دفاع هوایی کشور دنبال می شود که هم باعث خودکفایی و قطع وابستگی از قدرت های خارجی و هم باعث بی اثر شدن یک یا چند تاکتیک سرکوب پدافند هوایی توسط دشمن شده و در واقع پدافند هوایی ایران به گفته مسئولان امر، به مانند صفحه شطرنجی با مهره های پرتعداد و متنوع با قابلیت های گوناگون است که با توجه به نقشه های از پیش طراحی شده، خود را برای سناریوهای مختلف دشمن آماده ساخته است و در راه افزایش قابلیت های طراحی رزمی و نیز سخت افزاری خود با تمام توان می کوشد.
در همین راستا و با عنایت به اندیشه عمردهی انقلابی به تجهیزات که منطقاً با به روز رسانی آنها توأم است تمامی سامانه های دفاع هوایی کشور مورد بهسازی قرار گرفته است که از آن جمله سامانه پدافند هوایی میانبرد تمام متحرک سام-6 است. برخورداری از سامانه پدافند هوایی کاملاً متحرک آنقدر حائز اهمیت بوده است که تلاشهایی برای متحرک سازی سامانه هاوک، پس از جنگ صورت گرفت هر چند که هنوز آتشبارهای زیادی از آن به صورت ثابت در رزمایش ها مشاهده می شوند.
برای دفاع از نیروهای عمل کننده در صحنه عملیات با توجه به مسائل مختلف از جمله تحرک و ساکن نبودن خود پدیده مورد دفاع و  نیز احتمال حمله های گاه و بیگاه دشمن به خطوط خودی باید سامانه دفاعی عمل کننده تمام متحرک بوده در واقع تمام اجزای سامانه بایستی بر روی خودرو مستقر باشند تا در صورت لزوم به سرعت از محل اولیه حرکت نموده و  در مکان دیگری مستقر شوند. در نتیجه سرعت جمع آوری، حرکت سامانه و راه اندازی مجدد آن نیز اهمیت می یابد.
از این رو با توجه به نیاز به چنین سامانه ای و در دسترس بودن مجموعه سام-6 که کارنامه پرفراز و نشیبی نیز دارد روند بکارگیری آن در نیروی هوایی سپاه از سالهای پس از جنگ آغاز شد. این سامانه که نسل اولیه آن محصول شوروی سابق است تاکنون در چندین جنگ از جمله جنگ های اعراب و رژیم اشغالگر قدس حضور داشته و  توسط اعراب بکارگرفته شد در ابتدای کار نتایج درخشانی از خود برجای گذاشت اما با شناسایی ضعف های آن توسط دشمن از کارایی آن تا حد زیادی کاسته شد.
نتایج این درگیری ها نقش مهمی در روند بهسازی آن توسط کشور سازنده داشت و پس از آن نقطه ضعف های شناسایی شده برطرف شده و نقش عملیاتی آن بار دیگر پر رنگ شد.
در جریان دفاع مقدس نیز این سامانه توسط رژیم بعث عراق مورد استفاده قرار گرفت که موفق به سرنگونی تعدادی از هواپیماهای جنگنده بمب افکن نهاجا شد.
در دهه 90 میلادی نیز این سامانه توسط عراق و یوگسلاوی بر ضد آمریکا و ناتو بکارگرفته شد که موفق به سرنگونی تعدادی از هواگردهای متخاصم شد.
کشور سازنده این سامانه با توجه به توانمندی های قابل توجه سام-6 با تحلیل دقیق کارنامه عملیاتی آن اقدام به ارتقاء آن کرد که مهمترین ایراد سامانه سام-6 که اشباع سریع در فضای جنگ الکترونیک بود مورد بازنگری قرار گرفت است. سایر کشورهای دارنده این سامانه نیز اقدام به بهسازی های مختلفی بر روی آن کردند.
مثلاً رژیم بعث عراق؛ تعدادی از موشک های سام-6 خود را  به جای جستجوگر نیمه فعال راداری به ردگیر فروسرخ مجهز کرد که نتایج مثبتی نیز در عملیات طوفان صحرا برجای گذاشت.
در ادامه به مهمترین برنامه ارتقاء آن که به مرحله اجرا در آمده است اشاره می کنیم.

 

 

هدف از این بهسازی ایجاد سامانه موشکی دفاع هوایی میان برد برای دفاع از نیروها و تأسیسات خودی در برابر هواگردهای تاکتیکی و راهبردی مدرن پرسرعت مانور کننده و همچنین بالگردهای تهاجمی و موشک­های کروز طراحی شده است که "کاوادرات" نامیده شده و این مأموریت را تحت حمله سنگین در شرایط اقدامات متقابل الکترونیکی و آتش متقابل دشمن اجرا می­کند. ارتقاء سامانه موشکی دفاع هوایی کاوادرات با در نظر گیری و اصلاح موارد زیر به انجام رسیده است:

واحد راداری کشف و تعقیب هدف «سرن»:
*تعویض سامانه آنالوگ انتخاب هدف متحرک با نمونه دیجیتال که باعث افزایش ضریب suppression تا 28-30 dB شده است
*بکارگیری سامانه دسته­بندی اهداف ردگیری شده(هواپیما، بالگرد، موشک کروز و سایر رده­های اهداف هوایی)
*گسترش باندموج کانال روشن­سازی از 6 به 12
*جایگزینی واحدهای تقویت کننده های خلائی یواچ­اف با نمونه­های حالت جامد که شامل تعویض واحدهای توان ولتاژ بالای آنها با نمونه های ولتاژ پایین و همچنین اجزای الکترونیکی دیگر می شود
*جایگزینی نمایشگرهای لامپ اشعه کاتدی با ال­سی­دی های رنگی که مقدار داده­های قابل نمایش را به میزان قابل توجهی افزایش داده و عمر کاری را نیز به 10 تا 15هزار ساعت ­رسانده و البته مصرف توان الکتریکی و تعداد تنظیمات کاری را کاهش می­دهد.

پرتابگر خودکششی:
*بکارگیری سامانه آزمایش و نظارت که ذخیره و استفاده همه داده­ها را به صورت بلادرنگ برای اجزای اصلی سامانه از جمله رادار، پرتابگر و موشک­ها ممکن می­سازد
سامانه به تجهیزاتی برای آزمایش و اندازه­گیری مجهز شده که امکان بررسی وسایل الکترونیکی رادار و پرتابگر را به صورت کامل را فرهم می­کند.
روند بهینه­سازی­های متعاقب سامانه کاوادرات با در نظر داشتن ارتقاء قابل توجه توانایی­های رزمی آن با بهره­گیری از برخی اجزای سامانه پیشرفته میانبرد دفاع هوایی بوک ام-1-2 نیز برنامه­ریزی شده است.
این بهسازی ها برای افزایش توان بالقوه آتش سامانه، افزایش فضای قابل درگیری با هدف و برد اهداف بالقوه(بالگردها شامل آنهایی که در حال پرواز ایستا هستند،هواپیماهای تاکتیکی و راهبردی، موشک های بالستیک تاکتیکی و کروز هواپرتاب)و به همین اندازه افزایش مصونیت سامانه در برابر جنگ الکترونیک در نظر گرفته شده است.

افزایش شاخصه های کارایی رزمی سامانه با تغییرات زیر بدست آمده است:
*شناساندن اجزاء سامانه موشکی دفاع هوایی بوک ام1و2 به بخش مکمل سامانه موشکی کاوادرات پس از اصلاح آنها برای برقراری ارتباط با کاوادرات

*پیشرفته سازی سامانه کنترل، شناسایی و هدایت 1S91M1(M2) که شامل شناساندن سامانه های دیجیتال تشخیص اهداف متحرک، تفکیک دسته های هدف، گسترش کانال بازه فرکانسی روشنسازی، تعویض تقویت کننده های میکروویو(ریز موج) ساخته شده از «لوله های حرکت موج» با تقویت کننده ترانزیستور حالت جامد و به همین ترتیب شناساندن یک کانال تله متری(دورسنجی) کد گذاری شده برای تعمیر ارتباط با دستور/کنترل می شود.

*تعویض بخش های فرمان/کنترل و بخش های قدیمی رادار با نمونه های پیشرفته و استفاده از بخش فرماندهی سامانه بوک ام-1-2 و بخش پردازش رادار PORI-P2VM
بدین ترتیب سامانه کاوادرات توان بیشتری در برای رویایی با طیف بیشتری از اهداف هوایی یافته است که در ادامه به آن می پردازیم.
کاوادرات به معنی چهارگوش است وعلت اطلاق این نام به سامانه، آرایش قرارگیری چهار خودروی پرتابگر پیرامون خودروی حامل رادار است که در واقع در چهار گوشه یک مربع قرار می گیرند.

مقایسه شاخصه های سامانه پیش و پس از ارتقاء
پس از بهینه سازی، موشک های این سامانه علاوه بر توان هدف قرار دادن هواپیماهای تاکتیکی و بالگردها، هواپیماهای راهبردی و موشک های کروز را نیز می توانند مورد اصابت قرار دهند، کمینه ارتفاع هدف نیز از 100 متر به 30 متر رسیده و احتمال اصابت به هدف در صورت شلیک یک موشک برای هواپیماها از 80 به 90 درصد، برای بالگردها از 30 به 45 درصد و برای موشک های کروز قبل از بهینه سازی امکان اصابت وجود نداشته و پس از بهسازی احتمال اصابت به 30 تا 40 درصد رسیده است. همچنین زمان واکنش سامانه نیز به میزان کمتر از 30 ثانیه کاهش یافته.
بنابراین باید گفت در این استاندارد جدید برای سامانه ای پرسابقه، علاوه بر رفع ایرادات قبلی توان درگیری سامانه با اهداف متنوع در گستره بیشتری با اطمینان بالاتر در ترکیب با توانمندی های قابل توجه موشک مورد استفاده و قابلیت تحرک سامانه بدست آمده است.
سامانه سام-6 قادر به کشف و ردگیری اهداف در برد 55 کیلومتر و بیشتر و هدف قرار دادن آنها تا برد 25 کیومتر و سقف پرواز 25-30 متر تا 14000 متر با موشک سریع خود که با سرعت حدود 900 متر بر ثانیه حرکت می کند، است. از سامانه کشف و ردگیری اپتیکی نیز برای هدایت موشک در زمانی که فضای نبرد با سامانه های جنگ الکترونیک تحت تأثیر قرار گرفته است استفاده می شود.

 

 

گفته می شود که استفاده از موشک های توانمندتر سامانه بوک ام1 در سامانه کاوادرات مقدور است که این مسئله قابلیت های زرمی آن را به میزان چشمگیری افزایش داده، از جمله امکان درگیری با اهدافی در برد، سرعت و با سقف پرواز بیشتر.
حتی موشک های بالستیک تاکتیکی نیز به فهرست قربانیان این سامانه با این موشک اضافه شده است! همچنین ایجاد ارتباط بین سامانه کنترل و فرماندهی کاوادرات با انواع رادارهای بهسازی شده و یا جدید نظیر پی-18و19، رادار تاکتیکی کاستا و رادار تمام دیجیتال نبو که توانایی کشف اهداف پنهانکار(رادار گریز)را دارند، از وجوه شاخص این استاندارد بهسازی برای کاوادرات به شمار می برد که میزان آگاهی خدمه سامانه را از خطرناک ترنی تهدیدات پیرامون خود به بسیار افزایش می دهد.
با عزم راسخ متخصصان داخلی نیروی هوافضای سپاه و قرارگاه پدافند هوایی خاتم النبیاء ارتش، سامانه های بهینه سازی شده سام-6 موجود در کشور که بسیاری از فاکتورهای بالا را در خود دارند، مورد اصلاح و بازسازی و بهسازی های گوناگونی قرارگرفته و اکنون در شرایط کاملاً عملیاتی به حراست از آسمان کشور می پردازند.